Wij proberen u een zo compleet mogelijk beeld te geven van de gebeurtenissen tijdens de Koude Oorlog (1945-1989). Wij doen dit door via een tijdlijn de belangrijkste gebeurtenissen in chronologische volgorde aan u te presenteren. Daarnaast vindt u aanvullende informatie over de Koude Oorlog in de vorm van boeken en films die naar aanleiding van de Koude Oorlog zijn verschenen.

Hoewel de meningen verdeeld zijn, wordt De Conferentie van Jalta (Oekraïne) over het algemeen als startpunt van de Koude Oorlog gezien. Op 4 februari 1945 kwamen de leiders van de Verenigde Staten (Eisenhower), Sovjet-Unie (Stalin) en Groot-Brittannië (Churchill) bijeen om te praten over wat te doen met Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. Uiteindelijk werd er afgesproken dat Duitsland in vier bezettingszones werd ingedeeld. De Amerikanen, Russen, Engelsen en Fransen kregen ieder een stuk van Duitsland toebedeeld. Ook hoofdstad Berlijn werd in vier zones verdeeld.

Het was de bedoeling om Duitsland als economische eenheid te besturen. Echter, de vier geallieerden groepen waren het op een aantal dingen oneens. Zo dacht Stalin heel anders over het begrip 'democratie' dan de anderen. Stalin maakte gebruik van de ontstane situatie door in de Oost-Europese landen, die onder zijn bewind waren veroverd, communistische regeringen te installeren. Ook was er onenigheid over de herstelbetalingen die Duitsland moest verrichten. De Amerikanen wilden de Duitsers hierin enigszins ontzien, om het land niet geheel leeg achter te laten. Dit zou op de langere termijn het beste zijn ten aanzien van het herstel van Duitsland. Tevens zou een straatarm Duitsland de kans op een communistische invloedssfeer vergroten. Uiteindelijk werd er in West-Duitsland, onder het bewind van de Amerikanen, Engelsen en Fransen, de D-mark ingevoerd. Stalin introduceerde niet veel later de Ost-mark in Oost-Duitsland. De economische scheiding was hiermee een feit. In 1949 Duitsland werd daarmee opgesplitst in de Bonds Republiek Duitsland (BRD) in het westen en de Duitse Democratische Republiek (DDR) in het oosten. De BRD kreeg Bonn als hoofdstad, terwijl Berlijn de hoofdstad van de DDR werd.

Stalin wilde de invloed van West-Berlijn zo klein mogelijk maken en zag het liefst dat deze zone bij Oost-Berlijn werd gevoegd. Dit probeerde hij te bewerkstelligen door een blokkade op te werpen rond West-Berlijn, de Blokkade van Berlijn. Om West-Berlijn toch van de benodigde voedsel en grond- en hulpstoffen te voorzien realiseerde de Verenigde Staten een luchtbrug naar West-Berlijn (juni 1948 - mei 1949). De blokkade werd uiteindelijk opgeheven door Stalin, omdat hij een confrontatie met het Westen wilde vermijden.

Om de economische wederopbouw van West-Europa te bespoedigen, lanceerde de Verenigde Staten in 1947 het Marshallplan, genoemd naar de minister van Buitenlandse Zaken George Marshall. Het Marshallplan moest tevens een buffer vormen tegen de uitbreiding van het communistische gedachtegoed door de Sovjet Unie. Het plan was onderdeel van de Containmentpolitiek van president Truman om de invloed van de Sovjet Unie te beperken.

In 1949 werd de Noord Atlantische Verdrags Organisatie (NAVO) opgericht. Landen die hierbij aanvankelijk waren aangesloten zijn Verenigde Staten, Canada en enkele West-Europese landen, waaronder Nederland. De belangrijkste gedachte achter de NAVO is dat wanneer er een lid wordt aangevallen er gezamenlijk wordt opgetreden tegen de vijand. Daarnaast moet de NAVO zorgen voor stabiliteit binnen West-Europa, aangezien er diverse landen elkaar in het verleden hadden aangevallen. In 1955 werd ook West-Duitsland lid van de NAVO. Als reactie hierop richtte de Oost-Europese landen het Warschaupact op, waarbij alle communistische Oost-Europese landen waren aangesloten, behalve Joegoslavië.

De spanningen kwamen nog meer op scherp te staan door het uitbreken van de Koreaanse Oorlog (1950-1953). Korea was na de Tweede Wereldoorlog opgedeeld in het communistische noorden (bezet door de Sovjet Unie) en het kapitalistische zuiden (bezet door de Verenigde Staten). Toen de Noord-Koreaanse leider Kim-Il Sung besloot Zuid-Korea aan te vallen, werden de Verenigde Staten gedwongen militair in te grijpen. De oorlog eindigde uiteindelijk in 1953 met een wapenstilstand. De grootmachten Sovjet Unie en Verenigde Staten stonden echter lijnrecht tegenover elkaar.

 In datzelfde jaar 1953 brak er ook een arbeidersopstand uit binnen het Oostblok. In de DDR werd er massaal gestaakt tegen het Oost-Duitse bewind. Het leger greep met behulp van de Sovjets hard in, waarna de staking werd neergeslagen. Deze DDR Opstand leidde tot een grote stroom Oost-Duitsers die hun heil zochten in het Westen.

Op 3 maart 1953 overleed Sovjet-Unie leider Jozef Stalin en werd opgevolgd door Nikita Chroesjtsjov.

Met Nikita Chroesjtsjov als nieuwe leider ging er een andere wind waaien binnen de Sovjet-Unie. Tijdens een partijcongres in 1956 beschuldigde Chroesjtsjov Stalin van massamoorden tijdens de grote zuiveringen en bagatelliseerde hij de heldenrol die Stalin had verworven voor zijn verdiensten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een periode van de-Stalinisatie brak daarmee aan. Chroesjtsjov was milder van aard dan Stalin destijds was, maar niettemin regeerde hij met ijzeren vuist.

In 1956 kwam het tot een opstand in Hongarije. De Hongaarse Opstand kwam vlak na een andere opstand binnen het Oostblok. In Polen werden demonstraties tegen het regime eveneens keihard aangepakt. De Hongaarse Opstand begon als een steunbetuiging aan de Poolse demonstranten. Deze opstand, gericht tegen de invloed van de Sovjets in Hongarije, duurde bijna drie weken. Aanvankelijk leek de opstand te slagen; het regeringsgebouw werd ingenomen en de Sovjets leken te zijn verdreven. Uiteindelijk greep het Warschaupact hard in door vele troepen, voorzien van tanks, naar Boedapest te sturen. De opstan delingen werden uiteindelijk weer verdreven, waarna de Sovjets de controle in Hongarije weer terug hadden. De Hongaarse Opstand heeft aan beide kanten vele slachtoffers gemaakt.

 

De toestroom van Oost-Duitsers naar West-Berlijn was inmiddels enorm toegenomen. Voor de DDR had dit schadelijke gevolgen, aangezien er vele hoogopgeleiden het land verlieten. Om deze toestroom een halt toe te roepen besloten DDR leider Walter Ulbricht en Sovjet-Unie leider Nikita Chroejstsjov in augustus 1961 een muur te bouwen op de scheiding tussen Oost-Berlijn en West-Berlijn. Deze 45 kilometer lange Berlijnse Muur werd zwaar bewaakt door Oost-Duitse grenswachten. Het zou uiteindelijk tot november 1989 duren voordat de Berlijnse Muur zou vallen.

De Verenigde Staten durfde in het conflict tussen Hongarije en de Sovjet-Unie niet in te grijpen, vanwege het risico van een nieuwe oorlog. Deze oorlog kwam er wel bijna in 1962 tijdens de Cuba Crisis. Cuba was in 1959 onder leiding van Fidel Castro communistisch geworden en viel daarmee binnen de invloedssfeer van de Sovjet-Unie. Tijdens Amerikaanse verkenningsvluchten rond Cuba werden er kernraketten ontdekt op het eiland, welke geplaatst waren door de Sovjet-Unie. President Kennedy reageerde hier furieus op en wierp een militaire blokkade op tegen Cuba. Een uiteindelijke confrontatie met Sovjet schepen werd ternauwernood afgewend na intensieve onderhandelingen tussen Washington en Moskou. Beide kemphanen moesten wat concessies doen, waardoor de Cuba Crisis met een sisser afliep.

 

 Een andere belangrijke gebeurtenis in deze periode was de Vietnam Oorlog. In 1954 werd besloten dat Vietnam in twee delen uitgesplitst zou worden. Het noorden van Vietnam stond onder leiding van de communist Ho Chi Minh, terwijl het zuiden westers georiënteerd was. De Verenigde Staten waren bang dat ook Zuid-Vietnam op den duur communistisch zou gaan worden en grepen in. Aanvankelijk werden er alleen maar adviseurs naar Zuid-Vietnam gestuurd om de troepen te ondersteunen. Geleidelijk werd de steun ook militair van aard. In 1969 werd het toppunt bereikt;  550.000 Amerikaanse soldaten bevonden zich in Zuid-Vietnam om te vechten tegen de Vietcong en Noord-Vietnam. De Verenigde Staten hadden te maken met een taaie tegenstander die van geen opgeven wilde weten. De strijd werd dan ook verloren. Uiteindelijk werden de Amerikanen met het schaamrood op de kaken gedwongen Vietnam te verlaten. Deze gebeurtenis zou nog lange tijd diepe wonden achterlaten bij de Amerikanen.

 

In 1964 werd Sovjet-Unie leider Chroejtsjov vervangen door Leonid Brezjnev. Chroejtsjov kwam na de Cuba Crisis heftig onder vuur te liggen, waarna Brezjnev zich als nieuwe sterke man aandiende en zodoende de nieuwe leider werd.

 

 In 1968 brak er in Tsjechoslowakije een grote opstand uit, ook wel bekend onder de naam Praagse Lente. In 1948 was er in het land een communistisch regime ontstaan die er een harde aanpak op nahield. Diverse opstanden werden hardhandig neergeslagen, geïnitieerd door de Sovjet-Unie. Na verloop van tijd werd het beleid wat gematigder. Dit leidde onder anderen tot de afschaffing van de censuur en de herinvoering van de vrijheid van meningsuiting. In augustus 1968 vond de Sovjet-Unie het welletjes en greep in. Er werden in totaal 150.000 soldaten naar Tsjechoslowakije gestuurd om de hervormingen een halt toe te roepen. Er werd een Sovjet-Unie gericht regime geïnstalleerd en de situatie van jaren 50 werd hiermee weer gewaarborgd.

 Na een aantal jaren van conflicten tussen beide grootmachten breekt er een tijd van ontspanning aan. Dit wordt het best benadrukt door de totstandkoming van het SALT-verdrag in 1972. Hierin werd beschreven dat de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten hun arsenaal aan strategische wapens niet verder zouden laten groeien. Ook ging de Amerikaanse president Richard Nixon op staatsbezoek in China, dat een communistische bondgenoot van de Sovjet-Unie was.

 

 De relatie tussen China en de Sovjet-Unie was al enige tijd voor de ontspanningsperiode niet goed te noemen. De Chinezen verweten de Russen dat zij teveel tegemoet kwamen aan de Amerikanen en vreesden dat zij China bij een eventuele oorlog niet te hulp zouden schieten. Ook zouden de Russen niet willen dat heel China communistisch zou worden, waardoor de Sovjet-Unie het gebied maar moeilijk zou kunnen controleren.

 

 De ontspannen verhouding tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten maakte plaats voor hernieuwde spanningen in het begin van jaren 80. Ronald Reagan werd in 1980 verkozen tot nieuwe Amerikaanse president en besloot om kruisraketten te plaatsen in Europa welke tegenwicht moesten bieden tegen de nucleaire wapens van de Sovjet-Unie.  Ook binnen Nederland wilde de Verenigde Staten enkele schilden plaatsen, wat leidde tot heftige protesten van de vredesbeweging. Ook ontwikkelde de Verenigde Staten een programma, waarbij door een schild van satellieten, lasers en afweerraketten zou het hele nucleaire Sovjet arsenaal in een klap nutteloos zou worden.   

 

 Vanaf het midden van de jaren 80 verslechterde de economische situatie van de Sovjet-Unie ten opzichte van de Verenigde Staten nog verder, mede door de jarenlange wapenwedloop met de Verenigde Staten. Ook werd de roep om hervormingen binnen het Warschaupact steeds groter. Dit proces werd tevens versterkt met het aantreden van Michail Gorbatsjov in 1985. Hij wilde hervormingen (perestrojka) en meer openheid (glasnost) doorvoeren binnen het Oostblok, om onder meer economie weer enigszins uit het slop te trekken. Ook sloot hij diverse verdragen met de Verenigde Staten om de productie van raketten te beperken. Dit leidde er uiteindelijk toe dat er een hervormingsgezinde sfeer ging hangen binnen de Sovjet-Unie en de andere Oost-Europese landen. Deze beweging werd dermate heftig dat de Sovjet-Unie haar lidstaten niet meer onder controle wist te houden. Op 9 november 1989 viel de Berlijnse Muur, als teken dat het communisme in Oost-Europa niet langer meer stand kon houden. De Koude Oorlog werd hiermee feitelijk beëindigd.

Vragen bij de tekst